Gelselaar centraal op monumentendag

Het beschermde dorpsgezicht Gelselaar staat dit jaar centraal tijdens de open monumentendag in de gemeente Berkelland, die wordt gehouden op zaterdag 14 september. Een dag eerder, op vrijdag 13 september wordt Gelselaar de officiële status van beschermd dorpsgezicht verleend tijdens een bijeenkomst met genodigden.

Gelselaar krijgt deze nationale status omdat het bijna 700 inwoners tellende dorp met zijn monumentale centrum een goed bewaard gebleven agrarisch kransesdorp is met de kenmerkende open essen die als een hoefijzer rond het dorp liggen. Langs de overgangen ten oosten en ten westen van de essen naar lager gelegen land stromen Koningsbeek en Slinge. Het gebied binnen deze grenzen vormt globaal de buitenbegrenzing van het beschermde gebied. Ten noorden en ten zuiden van het dorp stromen Schipbeek en Bolksbeek. Binnen het beschermde dorpsgezicht bevinden zich drie rijksmonumenten, zes gemeentelijke monumenten en een relatief groot aantal beeldbepalende panden. Buiten het beschermde gebied bevinden zich drie rijks- en vijf gemeentelijke monumenten.
Het dorp Gelselaar is het tweede beschermde dorpsgezicht in de gemeente Berkelland. Het andere beschermde dorpsgezicht is de Mallumse Molen met omgeving in Eibergen.
De officiële aanwijzing dit jaar van Gelselaar tot beschermd dorpsgezicht was voor de Erfgoedkoepel Berkelland aanleiding om de gemeente Berkelland te adviseren dit als centraal thema te kiezen boven het landelijke thema ‘Macht & Pracht’ in het kader van 200 jaar Koninkrijk en 300 jaar Vrede van Münster.
Stichting Erfgoed Gelselaar en de vereniging Gelselaars Belang hebben gezamenlijk de organisatie opgezet met de nadruk van Gelselaars Belang op de officiële aanwijzing op 13 september en Stichting Erfgoed Gelselaar met de nadruk op de open monumentendag op 14 september.

Festiviteiten in het monumentale dorpscentrum
Voor zaterdag 14 september is een feestelijk en vrij toegankelijk dagprogramma samengesteld met de opening om 10.30 uur bij café Florijn door wethouder Fred Mulkens. Na een muzikale hulde en rondgang door het monumentale dorpscentrum met muziekvereniging Excelsior zullen aansluitend in geopende rijks- en gemeentelijke monumenten de Gelselaarse toneelvereniging De Eendracht, zangvereniging Comt nu met Sangh en zanggroep Sosjaal met Amateurkunst Oost-Achterhoek en de in Gelselaar geboren en opgegroeide zanger Herman Riethorst doorlopende afwisselende optredens verzorgen van 12.00 tot 16.00 uur.
Tot 16.30 uur exposeren leerlingen van de Van der Lugtschool hun onlangs gemaakte ludieke ‘Kijk op Gelselaar’, zijn er de ganzen en ganzenhoedsters en zijn in café Florijn doorlopend oude filmopnamen van Gelselaar te zien.
Een Gelselaars verrassingsoptreden bij het schrijversbeeld van de meesters Heuvel, Krebbers en Van der Lugt vindt plaats direct na de opening door wethouder Mulkens.

Wandelroute met informatie
Bezoekers wordt de mogelijkheid geboden gebruik te maken van een nieuwe, gemarkeerde wandelroute van ca. 30 minuten met informatieborden over het beschermde gebied met als vertrekpunt het informatiepaneel aan de Dorpsstraat (groene hart tegenover achterzijde kerk).

Lange voorgeschiedenis aanwijzing beschermd dorpsgezicht
De aanwijzing van Gelselaar tot beschermd dorpsgezicht kent een voorgeschiedenis van maar liefst 14 jaar. In 1999 reeds kwam het Gelders Genootschap met zijn voorstel aan de voormalige gemeente Borculo om het goed bewaard gebleven agrarische kransesdorp met zijn open essen bij de minister van VROM voor te dragen als een nationaal te beschermen dorpsgezicht.
Op 1 september 1999 werd een werkgroep met een brede samenstelling geïnstalleerd voor advies door de voormalige gemeente Borculo. Binnen de negen leden tellende werkgroep waren Gelselaar, land- en tuinbouworganisatie LTO, Rijksdienst Cultureel Erfgoed, provincie Gelderland, Gelders Genootschap en de voormalige gemeente Borculo vertegenwoordigd. Deze werkgroep stelde een Ontwikkelingsvisie Gelselaar samen met als belangrijkste thema’s woningbouw en cultuurhistorie. Dit advies werd in december 2001 unaniem goedgekeurd door de voormalige Borculose gemeenteraad en diende als aanloop naar de beschermde status. Dit laatste was aanleiding voor gedeputeerde staten van de provincie Gelderland om het dorp aan te wijzen als pilot binnen haar cultuurhistorische nota Belvoir.
Middels provinciale subsidies zijn hierna verschillende projecten gerealiseerd, onder andere restauraties van de twee rijksmonumenten aan de Dorpsstraat, boerderij Winkels en de schuur van boerderij Ebbegas.

Ganzen en eeuwenoude waterputten
In het kader van de plattelandsvernieuwing zijn cultuurhistorische projecten gerealiseerd, zoals ’t Jonkeren met de reconstructie van de voormalige havezate Bevervoorde, de ganzenweide met zijn levende ganzen ter herinnering aan de ganzenhouderij van weleer, herstel van het fiets- en wandelpad van Gelselaar via een voorde door de Schipbeek naar ’t Westerflier (Diepenheim) met een informatieve hessenhutte en het Ommetje Gelselaar.
Een nog te realiseren project is restauratie en herstel van de nog aanwezige monumentale Gelselaarse Bentheimer waterputten. Binnen het beschermde dorpsgezicht van Gelselaar staan twee van deze waterputten met de verreweg oudste jaartallen erop die tot op heden zijn ontdekt. Op de waterput voor de monumentale boerderij Winkels prijkt het jaartal 1579. De nog volledig gave waterput voor boerderij Stokkink is met het jaartal 1575 het oudste bouwwerk binnen het beschermde dorpsgezicht.