Uniek vertaalproject Over de zwaluw bij poëziefestijn Gelselaar

Een klein, maar populair poëziefestijn in het Achterhoekse dorp Gelselaar neemt met een uniek vertaalproject een hoge vlucht. Net als de zwaluw, die dit jaar het thema vormt. Plots bleken vele eeuwen omspannen. Ontdekt werd dat deze vogel ook al voorkwam in een zeer oud gedicht van Nederlandse bodem: het in het Latijn geschreven Over de zwaluw van Radboud van Utrecht, die nauw verbonden was met Oost-Nederland. Na meer dan duizend jaar inspireert hij tot een serie vertalingen uit de grondtaal.

Naast de Nederlandse versie van ontdekker René Veenman wordt inmiddels ook vertaald naar het Achterhoeks, Twents en Gronings, Plattdüütsch en Duits. Leemtes in Nedersaksische vertalingen worden nog gevuld. Kroon op dit poëtische werk is de deelname van dichtende gymnasiasten in Groenlo.

Hoogtepunt op oktoberfeest en later publicatie
In eerste instantie worden enkele resultaten van het vertaalproject gepresenteerd op de slotmanifestatie van de  poëziewedstrijden Nederlands en Nedersaksisch (zie www.appeldag.blogspot.com). Deze heeft plaats op zaterdag 9 oktober in het kerkje van Gelselaar. Hoofddoel van de organiserende projectgroep is te komen tot een bijzondere publicatie, die helpt dit Achterhoekse evenement verder te ontwikkelen. Met het oog hierop en om het uitzonderlijke karakter van het project kende de Stichting Fonds 1819 recent een substantiële bijdrage toe.

Classicus Veenman schreef in jaargang 2005 van Madoc, tijdschrift over de Middeleeuwen, over Hebban olla vogala: “Het mogen dan de oudste dichtregels in de Nederlandse taal zijn, het is niet het oudste Nederlandse gedicht.” Na de keuze voor het met de geschiedenis van Gelselaar verbonden thema ‘zwaluw’ kwam zijn artikel in beeld. “Al veel eerder werden er in Nederland gedichten geschreven”, tekende Veenman op, “maar dan in het Latijn, de gangbare taal voor wetenschap en literatuur in de Middeleeuwen. Die Latijnse poëzie is veel minder bekend. Zo komt het dat het gedicht Over de zwaluw van Radboud van Utrecht alleen bekend is bij enkele geleerden die zich met het middeleeuws Latijn bezighouden, terwijl het zeer goede papieren heeft om als het oudste Nederlandse gedicht te mogen worden bestempeld.”

Door Duitser ontdekt in Vaticaanse bibliotheek
Tot de Duitse historicus Ernst Ludwig Dümmler in 1876 in een Duits tijdschrift publiceerde over het 44 regels tellende gedicht De hirundine (Over de zwaluw) was het gedurende lange tijd onbekend. Het werd aangetroffen in een Vaticaanse bibliotheek. In het kleine oeuvre van Radboud neemt Over de zwaluw een unieke plaats in, omdat het als enige niet aan een kerkelijk of religieus onderwerp is gewijd.

Radboud werd geboren omstreeks het midden van de 9de eeuw, in de buurt van Namen. Toen in 899 bisschop Odilbold I van Utrecht overleed, volgde Radboud hem op. Hij resideerde niet in Utrecht, dat door de Vikingen was verwoest, maar in Deventer. Hij overleed in Ootmarsum op 29 november 917 en werd begraven in Deventer. De universiteit in Nijmegen is naar hem genoemd.

Uit een bezoek van ‘platschriever’ Gerrit Klaassen uit Goor aan de zwaluwenboerderij van projectcoördinator Arend Heideman in Gelselaar ontstond het idee voor een Twente vertaling. Zeer enthousiast sloten andere liefhebbers direct aan: Sander Grootendorst (Duits), Sebastiaan Roes (Achterhoeks) en Willem Tjebbe Oostenbrink (West-Gronings). Hij wierf spontaan een andere Groninger (Hogelandsters) en een Duitser (Ost-Freesk). Inmiddels zijn ook contacten gelegd met andere belangstellende Duitsers in de grensregio. Leerlingen (5e jaar Latijn) van het Marianum in Groenlo, onder leiding van docent dr. Ronald Blankenborg, ‘hertalen’ De hirundine nog in de laatste weken van dit schooljaar, “in een poging de poetic impact van het gedicht te vatten”.

Poëzie, kunst, natuur en cultuur vloeien in het project samen. Dichter, journalist en  natuurkenner Grootendorst werkt aan een essay over zwaluwen in de poëzie. Kunsthistoricus Jaap Nijstad verdiept zich in zwaluwen door de eeuwen heen in de kunst en Heideman beschrijft en fotografeert al jaren boerenzwaluwen in zijn achterhuis.

Foto's: Bisschop Radboud, die in het Latijn over de zwaluw dichtte, op een muurschildering in de voormalige Broerenkerk in Zwolle, waarin nu boekhandel Waanders is gevestigd (Foto: Dries van den Akker s.j.) en boerenzwaluwen in boerderij Stokkink in Gelselaar (Foto: Arend J. Heideman)